Działania które należy podjąć:
- Utrzymanie bądź przywrócenie ekstensywnego użytkowania łąk
- Propagowanie wśród rolników informacji o programach rolnośrodowiskowych
- Stosowanie przyjaznych przyrodzie zasad podczas koszenia łąk
- Poprawa warunków wodnych na bocianim żerowisku
- Utworzenie drobnego zbiornika wodnego
- Poprawa wartości przyrodniczej istniejącego zbiornika wodnego
- Sprzątanie bocianich żerowisk
- Zbieranie plastikowych sznurków
Utrzymanie bądź przywrócenie ekstensywnego użytkowania łąk
Dla zachowania bocianich żerowisk ważne jest utrzymanie dotychczasowego sposobu użytkowania na terenach, na których ptaki zdobywają pożywienie. Główne sposoby gospodarowania na użytkach zielonych, stanowiących bocianie żerowiska, to koszenie i wypas. O ile prowadzone są w sposób ekstensywny, są gwarantem zachowania wartości przyrodniczych terenu, a tym samym jego przydatności dla bocianów. Los bocianich żerowisk w Polsce zależy w większości od decyzji indywidualnych rolników, którzy są właścicielami ponad 80% użytków zielonych w naszym kraju. Zachęcamy gospodarzy posiadających łąki do ich zachowania poprzez utrzymanie koszenia bądź wypasu. W przypadku zaniechania użytkowania łąk zachęcamy do ich odtworzenia poprzez przywrócenie koszenia bądź wypasu. Warto zasięgnąć informacji o możliwościach uzyskania rekompensat w zamian za ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk, jakie dają programy rolnośrodowiskowe.
Propagowanie wśród rolników informacji o programach rolnośrodowiskowych
Zachętą do utrzymywania użytków zielonych, może być dla rolników program rolnośrodowiskowy, w ramach którego przyznawane są fundusze w zamian za ekstensywną gospodarkę na łąkach i pastwiskach. Z doświadczenia poprzednich lat wiemy, że w gąszczu unijnych propozycji informacja o możliwości otrzymania dopłat za ochronę przyrody w gospodarstwie (ochronę łąk i pastwisk, rolnictwo ekologiczne, utrzymywanie miedz i stref buforowych z roślinności, hodowlę starych ras zwierząt i roślin) nie jest odpowiednio rozpropagowana. Dlatego ważne jest przekazywanie mieszkańcom wsi informacji o tych dodatkowych dopłatach, tak aby dotarła do możliwie wielu gospodarzy. Zainteresowanych rolników należy kierować do powiatowych bądź wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego, gdzie mogą oni zasięgnąć szczegółowych informacji i z pomocą doradców rolnośrodowiskowych oszacować czy przystąpienie do programu rolnośrodowiskowego okaże się opłacalne w ich konkretnym przypadku. Posiadając dostateczną wiedzę rolnik może podjąć decyzję o realizacji programu rolnośrodowiskowego w gospodarstwie i utrzymaniu użytków zielonych, a nawet podjęciu koszenia bądź wypasu na porzuconych, zarastających łąkach co przywróci im wartość przyrodniczą. W przekazywaniu informacji może pomóc załączona ulotka:
Stosowanie przyjaznych przyrodzie zasad podczas koszenia łąk
Aby zwiększyć bioróżnorodność łąki a tym samym jej walory przyrodnicze warto podczas koszenia stosować kilka proprzyrodniczych zasad:
- kosić od pasa przeprowadzonego przez środek łąki ku jej brzegom, aby zwierzęta, kryjące się w wysokiej trawie, mogły uciec z koszonej powierzchni na tereny przyległe;
- pozostawiać pasy i kępy nieskoszone (około 5-10% powierzchni);
- stosować kosiarki listwowe, a unikać kosiarek rotacyjnych, które koszą bardzo nisko, przez co ranią i zabijają znacznie więcej zwierząt;
- stosować wypłaszacze montowane z przodu ciągnika, w celu płoszenia ukrytych w trawie zwierząt, które uciekając unikają okaleczenia lub śmierci powodowanych przez kosiarkę;
- przy koszeniu większego kompleksu łąk maksymalnie rozciągnąć w czasie koszenie poszczególnych jego fragmentów;
- jeśli to możliwe wykaszać różne części danego obszaru w różnym czasie, dając szansę rozwoju możliwie wielu gatunkom;
- różnicować terminy koszenia poszczególnych fragmentów łąki na przestrzeni lat.
Schemat koszenia łąki
Poprawa warunków wodnych na bocianim żerowisku
Poważną przyczyną degradacji podmokłych łąk jest odwadnianie, dlatego pożądaną metodą ich ochrony jest hamowanie odpływu wody. Przywracanie podmokłego charakteru osuszonym żerowiskom bocianów może odbywać się wyłącznie za zgodą właściciela terenu. Ponieważ często takie działania wiążą się z prowadzeniem prac przy rowach lub ciekach wodnych, nierzadko do realizacji tego zadania może okazać się potrzebne pozwolenie wodno-prawne. Przykłady działań poprawiających stosunki wodne na osuszonym terenie:
- Odtworzenie dawniej istniejącej bądź założenie nowej zastawki na cieku w celu spiętrzenia wody (jest wiele typów zastawek, godne polecenia na rowy szerokości 2 – 4 m, są stosunkowo łatwe w montażu zastawki drewniane)
- Podnoszenie poziomu wody w niewielkich rowach melioracyjnych za pomocą worków z piaskiem lub dużych kamieni, najlepiej użyć worków płóciennych bądź lnianych, ulegających biodegradacji
- Tworzenie zakoli na rowach melioracyjnych, co spowalnia odpływ wody, stwarzając środowisko życia i rozrodu owadów, płazów, ryb
- W przypadku modernizacji rowów melioracyjnych, profilowanie ich w taki sposób, by jeden z brzegów miał łagodne nachylenie umożliwiające swobodne wyjście zwierzętom korzystającym z cieków
- W przypadku konieczności czyszczenia rowów melioracyjnych z roślinności prowadzenie prac tylko po jednej stronie, pozostawiając drugi brzeg zarośnięty, pozwala to udrożnić przepływ wód przy jednoczesnym zachowaniu części roślinności co dla przyrody ma ogromne znaczenie
- Tam gdzie to jest możliwe pozostawianie w obrębie rowów i kanałów szerszych zatok i głębszych miejsc, które stanowią ważne kryjówki, miejsca rozrodu, żerowania, zimowania dla wielu zwierząt np. płazów
- Pozostawianie zarośniętych i nie pogłębianych rowów tam, gdzie, z punktu widzenia gospodarki rolnej i bezpieczeństwa ludzi, ich oczyszczanie nie jest konieczne
- Propagowanie, wśród pracowników zarządów melioracji i urządzeń wodnych, proprzyrodniczych metod pielęgnacji rowów melioracyjnych, zachęcanie do konserwacji istniejących zastawek, odtwarzania zniszczonych i stosowania okresowego piętrzenia wody, polecanie literatury fachowej (np. „Poradnik ochrony mokradeł” wydany przez Lubuski Klub Przyrodników, „Ochrona przyrody w praktyce. Podmokłe łąki i pastwiska” wydanej przez PTPP „pro Natura”), zachęcanie do współpracy z przyrodnikami, konsultowania planowanych prac w celu opracowania przyjaznych przyrodzie rozwiązań.
Utworzenie drobnego zbiornika wodnego
Oczka wodne stanowią często atrakcyjne żerowiska dla bocianów, dlatego można urozmaicić ubogi przyrodniczo teren poprzez stworzenie niewielkiego zbiornika. Warto wiedzieć, że tworzenie stawków czy oczek wodnych jest korzystne dla przyrody tylko wtedy, gdy nie następuje tym samym zniszczenie cennego siedliska, np. podmokłej łąki. Bardzo ważne jest zatem wyznaczenie odpowiedniego miejsca na założenie zbiornika wodnego. Wykopanie małego zbiornika (najlepiej o średnicy do 5 m), o odpowiednio wyprofilowanych brzegach (przynajmniej jeden musi być płaski) i zróżnicowanej głębokości pozwoli zasiedlić je wielu organizmom i zwiększy bioróżnorodność okolicy, czyniąc ją tym samym bardziej atrakcyjną również dla bocianów.
Poprawa wartości przyrodniczej istniejącego zbiornika wodnego
Posiadając zbiornik wodny warto zadbać o to, aby stanowił bogate przyrodniczo środowisko przyciągające rozmaite zwierzęta, w tym również bociany. W zależności od przeznaczenia istniejącego oczka czy stawu zmian, w celu urozmaicenia jego walorów przyrodniczych, można dokonać na całym zbiorniku lub tylko na pewnej jego części. Przykłady działań zwiększających wartość przyrodniczą zbiornika:
- Urozmaicenie linii brzegowej, tak aby przynajmniej jeden brzeg był płytki, zróżnicowanie głębokości przy pozostałych brzegach
- Ułożenie w toni wodnej tuż przy brzegu i na brzegu kilku kamieni, pnia drzewa itp.
- W przypadku zamulonego zbiornika usunięcie części mułu, wsypanie na fragment dna nieco żwiru i piasku w celu urozmaicenia podłoża
- Zasadzenie różnorodnych roślin wodnych (w celu odpowiedniego dobrania flory warto skorzystać z fachowej literatury bądź zasięgnąć rady botanika, zwracać uwagę aby obsadzać zbiornik wyłącznie rodzimymi gatunkami roślin, wystrzegając się gatunków obcych, należy pamiętać, że roślin chronionych nie wolno pozyskiwać z naturalnych stanowisk w celu ich przesadzenia)
- W przypadku większego zbiornika usypanie wysepki
- Przeniesienie z innego zbiornika kilku litrów wody z zawartymi w niej mikroorganizmami.
Sprzątanie bocianich żerowisk
Wyrzucanie śmieci bądź wylewanie nieczystości na łąki, do strumieni, oczek wodnych, rowów to wykroczenie przeciwko ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 i podlega karze aresztu albo grzywny. Pomimo tego zjawisko zaśmiecania otoczenia przybrało w Polsce kolosalne rozmiary. Z problemem śmieci borykają się władze lokalne i wiele organizacji. W niektórych gminach, dzięki zaradności władz, wprowadzonym przepisom i rosnącej świadomości mieszkańców, śmieci jest mniej niż gdzie indziej. Istnieje nadzieja, że z czasem czystych gmin będzie przybywało. Choć na rozwiązania systemowe nie mamy wielkiego wpływu warto walczyć z problemem śmieci. Jednym ze sposobów jest organizowanie akcji sprzątania. Oprócz faktu oczyszczania terenu ze śmieci przynoszą one konkretny efekt edukacyjny dotyczący nie tylko bezpośrednich uczestników wydarzenia lecz również postronnych obserwatorów. Często inicjatorami takich akcji są szkoły, organizacje społeczne, leśnicy. Skala akcji zależy od wielkości obszaru, jaki ma zostać oczyszczony. Poniżej kilka wskazówek, które mogą okazać się przydatne podczas organizowania akcji sprzątania:
- Przeprowadzenie akcji sprzątania ma sens jedynie tam, gdzie istnieje rzeczywista tego potrzeba
- Uprzątnięcie żerowiska bocianów (np. podmokłej łąki, strumienia, fragmentu doliny rzecznej) warto połączyć z poinformowaniem opinii publicznej o znaczeniu tego terenu zarówno dla bocianów i szeregu innych gatunków korzystających z danego siedliska, jak i dla ludzi
- Sprzątanie powinno zostać zorganizowane poza okresem lęgowym zwierząt korzystających z wytypowanego terenu, tak aby ich nie niepokoić, dogodnym terminem jest jesień
- Akcję należy zaplanować odpowiednio wcześniej i dobrze przemyśleć co będzie potrzebne (odpowiednia ilość worków, rękawic roboczych dla uczestników, ciągnik z przyczepą, który odwiezie zebrane śmieci na wysypisko, apteczka na wypadek skaleczenia)
- Wsparcia przy organizowaniu akcji można szukać wśród lokalnych instytucji, np. w urzędzie gminy, nadleśnictwie, można też próbować dotrzeć do najbliższego producenta worków bądź rękawic i zwrócić się do niego z prośbą o przekazanie określonej liczby tych produktów
- Jeśli chcemy zaangażować do akcji sprzątania lokalną społeczność warto przygotować plakaty zachęcające do wzięcia udziału w imprezie
- Organizując akcję z udziałem dzieci należy zapewnić im dobrą opiekę
- Warto poinformować o akcji lokalne media, a przybyłym na miejsce dziennikarzom wręczyć krótki opis wydarzenie (cele akcji, informacje o znaczeniu sprzątanego terenu)
- Przed przystąpieniem do prac należy uzgodnić działania z właścicielem terenu oraz władzami lokalnymi
- Po zakończeniu sprzątania, jeśli dopisze pogoda, można, np. zorganizować ognisko z pieczeniem kiełbasek.
Zbieranie plastikowych sznurków
Wiedząc jak niebezpieczne dla młodych bocianów mogą być plastikowe sznurki, które trafiają do gniazd przynoszone przez dorosłe ptaki jako z materiał na wyściółkę, warto zadbać o nie pozostawianie tych odpadów na polach a tam gdzie zostały porzucone, zbieranie ich i wyrzucanie do śmieci. Oto przykłady działań mających na celu zlikwidowanie tego zagrożenia:
- Zbieranie z pól pozostawionych po pracach rolnych sznurków można prowadzić przy okazji spacerów, wędrówek, zabaw na świeżym powietrzu. Zbieranie zauważonych sznurków może stać się nawykiem, dzięki któremu bez specjalnych nakładów sił i czasu uda się zmniejszać zagrożenie powodowane przez te niepozorne ale często śmiertelne pułapki.
- Propagowanie wśród znajomych zwyczaju zbierania plastikowych sznurków podczas wycieczek i spacerów, a także uświadamianie rolnikom zagrożenia jakie stanowi pozostawianie sznurków na polach. W tym celu można skorzystać z pomocy mediów lokalnych i napisać artykuł na ten temat. Można przygotować własny plakat bądź ulotkę z apelem o usuwanie niewykorzystanych fragmentów sznurka po zakończeniu pracy i niepozostawianie ich na polach.
- Zorganizowanie akcji zbierania sznurków, której celem jest oczyszczenie określonego obszaru, najlepiej w otoczeniu gniazda, co podkreśla rzeczywisty sens przedsięwzięcia i daje uczestnikom poczucie, że pomagają konkretnym bocianom. Wielkość terenu objętego sprzątaniem zależeć będzie od liczby osób biorących w nim udział oraz czasu jakim dysponują. Tego typu akcje sprawdzają się świetnie w przypadku szkół. Uczniów można podzielić na grupy, z których każda będzie pracować w oddzielnym „sektorze”. Po zakończeniu , o umówionej godzinie wszyscy uczestnicy spotykają się w ustalonym miejscu i porównują „zbiory”. Podczas takich zorganizowanych akcji warto zbierać również inne śmieci.
Działania podejmowane w celu zmniejszenia ilości plastikowych sznurków porozrzucanych po polskich polach, łąkach. przydrożach przyczyniają się pośrednio do ratowania życia bocianim pisklętom.