Zagrożenia żerowisk bociana białego
Łąki, zwłaszcza podmokłe, stanowiące podstawowe żerowiska bociana białego należą dziś do środowisk silnie zagrożonych. W Polsce, zwłaszcza na wschodzie kraju, występują jeszcze w wielu miejscach, jednak wciąż postępuje ich degradacja. Dzieje się tak głównie z powodu zmian zachodzących w rolnictwie. Najważniejsze współczesne zagrożenia łąk to:
- Osuszanie terenów podmokłych
- Regulacja rzek i drobnych cieków wodnych
- Zaniechanie użytkowania łąk
- Przekształcanie łąk w pola orne
- Zalesianie użytków zielonych
- Intensyfikacja rolnictwa
- Zabieranie terenów pod zabudowę
- Likwidacja tzw. nieużytków
- Zaśmiecanie
Osuszanie terenów podmokłych
Melioracje odwadniające, prowadzone od lat na terenach rolniczych, są przyczyną zanikania wilgotnych łąk i pastwisk. Gęsta sieć rowów melioracyjnych, bez odpowiedniego systemu zastawek, powoduje przyspieszenie odpływu wody deszczowej, obniżenie poziomu wód gruntowych, a w konsekwencji nadmierne przesuszenie terenu.
Regulacja rzek i drobnych cieków wodnych
Regulacja rzek, polegająca m.in. na prostowaniu i pogłębianiu koryta, likwidowaniu meandrów, budowaniu wałów przeciwpowodziowych zbyt blisko cieku prowadzi do drastycznego zawężania dolin rzecznych, zmniejszania poziomu wód gruntowych na znacznym obszarze i likwidacji rozległych terenów zalewowych, bogatych w różnorodne środowiska, takie jak podmokłe łąki, torfowiska czy turzycowiska.
Zaniechanie użytkowania łąk
Poważnym problemem powodującym zanik bocianich żerowisk jest zarastanie łąk na skutek braku użytkowania. Zdarza się coraz częściej, że z powodu braku opłacalności produkcji siana, produkcji mleka, hodowli krów, łąki i pastwiska przestają być użytkowane, zarastają krzewami, drzewami i tracą swoje walory przyrodnicze. Dodatkowym zagrożeniem związanym z zaniechaniem użytkowania łąk jest masowy rozwój roślin obcego pochodzenia. Na porzucone użytki zielone wkraczają ekspansywne gatunki obcego pochodzenia (np. nawłoć późna, nawłoć kanadyjska, rdestowiec ostrokończasty), wypierając rodzime rośliny i prowadząc do zubożenia ekosystemu.
Przekształcanie łąk w pola orne
Zmiana łąk i pastwisk w pola uprawne wynika z uwarunkowań ekonomicznych, poszukiwania przez rolników opłacalnych sposobów gospodarowania, a także z braku wyrazistych, przyjaznych przyrodzie rozwiązań prawnych. Znikanie użytków zielonych poważnie zmniejsza różnorodność przyrodniczą obszarów wykorzystywanych rolniczo, a tym samym ogranicza menu w bocianiej stołówce do zupełnego minimum.
Zalesianie użytków zielonych
Odtwarzanie lasów jest działaniem pozytywnym i korzystnym z przyrodniczego punktu widzenia pod warunkiem, że obszary przeznaczane pod zalesienie nie stanowią same w sobie cennych przyrodniczo środowisk. Zalesianie użytków zielonych, zwłaszcza wilgotnych łąk, jest zjawiskiem niepożądanym, ogranicza bowiem mozaikowość siedlisk i zmniejsza różnorodność biologiczną. Po roku 2004 wiele terenów łąkowych, stanowiących żerowiska bocianie zalesiono lub posadzono na nich plantacje drzew (np. orzecha włoskiego, wierzby energetycznej). Za takie działania rolnicy niestety otrzymują zbyt duże dopłaty z funduszy unijnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, co pośrednio zachęca do likwidowania cennych siedlisk przyrodniczych.
Intensyfikacja rolnictwa
Stosowanie nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin, na terenach wykorzystywanych przez bociany, prowadzi do poważnych zakłóceń w funkcjonowaniu występujących tam ekosystemów. Nadmiernie zaazotowana gleba ulega przeżyźnieniu, co powoduje zmianę charakteru roślinności i prowadzi do zanikania naturalnych, cennych przyrodniczo środowisk wymagających ubogiego podłoża (m.in. niektórych rodzajów łąk). Na skutek stosowania insektycydów następuje redukcja ilości i różnorodności pożywienia bocianów. W wyniku komasacji gruntów i tworzenie monokultur ubożeje krajobraz rolniczy. Znikają miedze, drobne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, a wraz z nimi różnorodne gatunki roślin i zwierząt.
Zabieranie terenów pod zabudowę
Każdego roku pod zabudowę przeznacza się duże połacie terenu. Pojawiają się domy, bloki, parkingi, nowe drogi. Często, do niedawna czynne, gniazda bocianie na obrzeżach miast pustoszeją.
Likwidacja tzw. nieużytków
Często tereny uznawane za nieprzydatne do produkcji rolnej odznaczają się dużą wartością przyrodniczą. Niestety wiele z nich ulega zniszczeniu przez wywóz śmieci czy zajmowanie terenu pod inwestycje. W ten sposób znikają obszary dostarczające pokarmu i schronienia gatunkom dzikich zwierząt, w tym również bocianom.
Zaśmiecanie
Składowanie śmieci i wylewanie nieczystości to zjawiska niestety bardzo często spotykane na bocianich żerowiskach. Wynikają z niskiej świadomości społeczeństwa i nie przestrzegania podstawowych zasad kultury oraz prawa. Odpady wyrzucane na łąki, do rowów, oczek wodnych, szpecą krajobraz, a niekiedy stanowią zagrożenie dla zwierząt (np. plastikowe sznurki, szkło, odpady chemiczne). Na skutek wylewania ścieków na łąki następuje wnikanie zanieczyszczeń w glebę, przenikanie do wód, co prowadzi do przeżyźnienia gleby, zatrucia wody (w tym pitnej w studniach).